Executieve Functies trainen met spel

Executieve functies trainen met spelmateriaal
- Spelsuggesties uit de mediatheekcollectie -

 

1 Wat zijn Executieve Functies?

Executieve functies (EF) zorgen ervoor dat we ons gedrag zelf kunnen sturen. Dankzij EF zijn we in staat om doelgericht en sociaal gedrag in het dagelijkse leven te stellen. We kunnen beslissingen nemen, samenwerken, een taak maken, etc. Het is de bedoeling dat de aansturing van dit doelgericht gedrag door de persoon zelf gebeurt en dat hij dus het gedrag bepaalt. Uiteraard hebben kinderen hier nog hulp bij nodig. De EF zijn nog volop in ontwikkeling. Geleidelijk aan bouwen we de ondersteuning af zodat zij meer en meer eigenaar worden van hun eigen gedrag.
(https://www.ef-bril.be/lager-onderwijs/executieve-functies Links to an external site.)

Het aantal executieve functies wisselt per auteur, hier sommen we de elf EF’s op zoals die beschreven zijn door Peg Dawson en Richard Guare.

 

GEDRAGSVAARDIGHEDEN	DENKVAARDIGHEDEN
Emotieregulatie: Je emoties kunnen beheersen om doelen te bereiken, taken af te maken en gedrag aan te passen. Ervaren dat sommige dingen niet altijd zo gaan, zoals je het had gepland, is iets wat bij het spelen van spellen vaak voor (kan) komen. In een korte (speel)tijd komen er heel veel emoties langs.	Plannen: Een plan bedenken om een doel te bereiken of een taak te voltooien. Vooral bij grote spellen zal je een strategie moeten bepalen (een plan om je doel te bereiken) en een daarbijbehorende tactiek.
Reactie-inhibitie (impulscontrole): Nadenken voor je iets doet. Bij alle spelletjes waar snel gereageerd, gepraat of gehandeld moet worden, is dit aan de orde.	Organisatie: Je materialen op orde hebben of dingen volgens een bepaald systeem arrangeren of ordenen. Complexe spelen waarbij veel materiaal geordend moet worden op systematische wijze, voorraad en spelmateriaal uit elkaar houden, systematisch score bijhouden.
Volgehouden aandacht (concentratie): Je aandacht erbij houden, ondanks afleidingen, vermoeidheid of verveling. Door kleine, niet of minder complexe, spellen te spelen met kinderen kan 'de aandacht erbij houden' geoefend worden. Door te spelen concentreren ze zich op het spel en zijn dan (minder) afgeleid. Gaandeweg kan dit worden uitgebreid door meer complexere spellen te spelen met kinderen.	Werkgeheugen: Informatie in het geheugen vasthouden tijdens de uitvoering van complexe taken. Hierbij moet je de speluitleg kunnen onthouden, de regels kunnen toepassen in het spel, onthouden wat slimme aanpakken zijn, vooruit kunnen denken in stappen.
Taakinitiatie: Zonder dralen aan een taak beginnen, ook al je de taak niet leuk vindt. Taakinitiatie is een vaardigheid die met veel spellen geoefend kan worden. Het spelen van spellen is een vanzelfsprekende manier om taakinitiatie te oefenen. Kinderen leren beseffen dat het spelen van een spel ook betekent: het spel klaarzetten en na afloop het spel opruimen.	Tijdmanagement: Kunnen inschatten hoeveel tijd je hebt, hoe je die kunt indelen en hoe je je aan tijdslimieten en deadlines kunt houden. Het tijdsaspect (klaarzetten- spelen-opruimtijd) bij een spel is hierbij belangrijk. Kinderen krijgen een idee hoeveel speeltijd een spel écht heeft. Sommige spellen vragen meer voorbereidingstijd (klaarzetten) waardoor er soms minder speeltijd overblijft. Omgaan met tijd is ook een belangrijke factor bij reactiespelen. Je moet proberen de eerste te zijn, dus hou je je tijd in de gaten.
Doelgericht doorzettingsvermogen: Doelen kunnen formuleren en deze binnen een gestelde tijd kunnen behalen. Als een kind een plan heeft gemaakt bij een spel, is het volhouden van dat plan soms erg lastig. Dat kan komen omdat het spel lang duurt voordat het kind weer aan de beurt is of om wat anderen doen of zeggen tijdens het spel. Bij het spelen van korte spelletjes heeft het inzetten van doelgericht gedrag meestal snel effect.	Metacognitie: Een stapje terug doen om je eigen handelen en de situatie te overzien. Kinderen moet deze vaardigheid echt geleerd worden. Dit kan bijvoorbeeld door het spel stil te leggen en zaken te bespreken zoals: inbreng van een iedereen; de verschillende strategieën, of de onderlinge samenwerking.  Metacognitie = zelfreflectie
Flexibiliteit: Je aanpassen aan nieuwe situaties en kunnen omgaan met veranderingen. Bij deze spelen heb je meerdere oplossingen voor een probleem en zal je je aanpak/strategie moeten veranderen wanneer het niet werkt of tot betere resultaten leidt.

 

 Gebruikte bronnen: 
> https://www.lerenlerennederland.nl/executieve-functies/ Links to an external site.

> https://ludiq.nl/executieve-vaardigheden-trainen-met-spel/ Links to an external site.  

> https://www.slo.nl/thema/meer/jonge-kind/executieve-functies Links to an external site. 

> https://wegwijscc.nl/spellen-executieve-vaardigheden/ Links to an external site. 

 

 

 

2 Spelmateriaal en werkvormen uit de mediatheken

In de spellencollectie van de mediatheken Sint-Amandsberg (kleuteronderwijs), Kattenberg (lager- en secundair onderwijs) en af en toe Sint-Annaplein (sociaal werk) vind je tal van spelen om executieve functies te trainen. 
Op deze pagina's geven we enkele suggesties. 
Klik op de link om o.a. meer te weten over waar je het spel vindt, voor welke doelgroep het geschikt is en met hoeveel spelers je het kan spelen.

Je kan ook zoeken via onze spelwijzer Links to an external site.. Gebruik daarvoor de filter spelvorm 'executieve functies'. 

Volledig overzicht

Het volledig overzicht van alle spelen en de EF's die getraind worden vind je hier.

Zoeken op Executieve Functies

 

Emotieregulatie, Reactie-inhibitie & Tijdmanagement (ook gerelateerd aan Flexibiliteit en Metacognitie)	Taakinitiatie, Plannen & Organisatie  (ook gerelateerd aan Flexibiliteit, Werkgeheugen, Doelgericht doorzettingsvermogen, Tijdmanagement en Metacognitie)
Werkgeheugen, Doelgericht doorzettingsvermogen & Volgehouden aandacht (ook gerelateerd aan Planning, Organisatie, Flexibiliteit, Emotieregulatie en Metacognitie)	(Cognitieve) Flexibiliteit (ook gerelateerd aan Reactie-inhibitie, Taakinitiatie en Doelgericht doorzettingsvermogen)
Spelen waarbij alle Executieve Functies getraind worden
Emotieregulatie & Metacognitie  (spelen en werkvormen vanuit zelfreflectie en persoonlijke ontwikkeling)	Leerstrategieën (spelen en werkvormen vanuit persoonlijke & professionele ontwikkeling -  plannen, organiseren, tijdmanagement)

 

 

Zoeken op soorten spelen

Samenwerkingsspelen	Denkspelen (logische denkspelen en strategische denkspelen)	Reactiespelen
Rekenspelen	Taalspelen (hierbij ook woordspelen en creatieve denk- en vertelspelen)	Geheugenspelen
Bewegings- en behendigheidsspelen (grove en fijne motoriek)

   

Gebruikte bronnen:

>van der Westerlaken-Vriens, H. (2018). Speel je vaardig: een praktisch boek om executieve functies te ontwikkelen met behulp van spellen. Z.p.: van der Westerlaken-Vriens, Heidi.

>Kroon-Zijderhand, R., & Van der Klink-Bouwens, T. (2023). Kracht van spel: het versterken van executieve vaardigheden met behulp van spel: kopieermap. Schiedam: Leren leren.

Deze naslagwerken vind je in onze collectie (mediatheek Kattenberg) bij het spelmateriaal. 

 

Educatieve materialen om de theorie achter executieve functies te begrijpen
Neem een kijkje in deze lijst Links to an external site..

 

Mindset en Executieve Functies
(hebben alles met elkaar te maken.. Klik hier om meer informatie en voor een overzicht van spelen en werkvormen om aan een groeimindset te werken.

 

3 Literatuur, websites en tools

Meer lezen over executieve functies en tips om deze vaardigheden te trainen en te ondersteunen?
Deze publicaties Links to an external site. uit onze collectie zullen je zeker boeien. Hier haalden we zelf ook heel wat inspiratie uit.

Een lijst met interessante websites en tools vind je hier Links to an external site..

 

Opmerkingen? Vragen? Meer weten? speelvogels@arteveldehs.be